Kies de juiste aquariumverwarming!

Elke tropisch aquarium heeft minimaal één verwarmingselement. Het maakt eigenlijk niet zoveel uit of dat nu in het aquarium hangt of in een extern filtersysteem zit. Zolang het water maar effectief verwarmd wordt!

Als wij naar de evolutie van het ‘moderne’ aquarium kijken, dan lijkt het alsof de tijd heeft stil gestaan. Het moderne aquarium met een staafverwarming is rond 1949 ontwikkeld. Kijken wij alleen naar de staafverwarming, dan is het principe niet veranderd.

Door moderne productiemethoden en materialen is vooral de veiligheid, het rendement en het gebruikersgemak verhoogd. Door de geringe kosten van elektronica is een nauwkeurige temperatuurregeling een mogelijkheid geworden, maar op dit moment staat het mechanisch regelen van de temperatuur nog steeds op nummer één.

* De productiekosten van mechanisch regelen van de temperatuur is zo laag, dat de fabrikanten de bimetaal schakelaar nog steeds in ere houden.

Type aquariumverwarming

Er leiden meer wegen naar Rome dan je denkt. In dit artikel noemen we alleen de consumenten aquarium verwarmingssystemen. Deze kunnen wij als volgt onderverdelen:

• Een staafverwarming die in het aquarium wordt gehangen;
• Een externe verwarming die tussen de afvoerleiding van de (pot)filter en de aanvoerleiding van het aquarium zit;
• Een potfilter met interne verwarming;
• Een bodemverwarming die onder het bodemmateriaal van het aquarium wordt geplaatst;
• Een staafverwarming in een bioloog.

Staafverwarmingen, die in het aquarium wordt gehangen

Dit verwarmingstype wordt nog steeds het meest gebruikt. Natuurlijk heeft de prijs en het gebruikersgemak een grote invloed op de keuze. Als wij naar de doelgroep kijken dan zijn de mogelijkheden zeer uitgebreid. Of je nu een 10 liter aquarium hebt of eentje van 1000 liter, er is altijd een passende aquariumverwarming te vinden. Dit verwarmingstype wordt meestal via zuignappen aan het aquariumglas bevestigd. Op zich werkt dit systeem goed, maar na verloop van tijd verliezen de zuignappen hun zuigkracht. Gelukkig worden deze zuignappen ook als verbruiksartikel verkocht! Nu wordt dit verwarmingstype ook gebruikt als interne verwarming bij interne aquariumfilters. Dit geeft de volgende voordelen:

• De stroming langs de verwarming is optimaal waardoor de efficiëntie wordt verhoogd.
• De aquariumverwarming is niet zichtbaar.

Helaas hebben glazen staafverwarmingen ook nadelen. De glazen behuizing kan slecht tegen een stootje. Gelukkig is de kans klein, maar je zal niet de laatste zijn die de verwarming laat vallen.

Niet alle verwarmingen hebben een droogloop beveiliging. Zo kan tijdens het onderhoud de verwarming droog komen te staan met als gevolg dat de verwarming oververhit kan raken. Wanneer de verwarming zich buiten het aquarium bevindt, dan mag u de kans op brandgevaar niet onderschatten.

In het gunstigste geval brandt alleen het verwarmingselement door waardoor je wel een kapotte verwarming hebt, maar je komt met de schrik vrij. Nu kan ook het glas van de verwarming door te grote temperatuurverschillen schuren. Het oververhitte glas komt bij het vullen van het aquarium in aanraking met het koudere aquariumwater. In het gunstige geval loopt het af met een sisser, maar het glas kan ook in delen uit elkaar vallen. De gevolgen zijn op zijn minst zorgelijk. De glasdelen zijn in het aquariumwater slecht zichtbaar, waardoor verwondingen niet uitgesloten zijn. Wat veel erger is, is dat het water onder stroom kan komen te staan met als gevolg dat elektrocutie aanwezig is. Een derde mogelijkheid is dat de temperatuurregeling zodanig ontregeld raakt waardoor de verwarming aan blijft staan. De gevolgen kunnen catastrofaal zijn voor het plantenbestand en de vissen. Maar dit geldt ook als de verwarming geen warmte meer afgeeft.

Het is dus erg belangrijk, als je onderhoud gaat plegen, dat je de stekker van de staafverwarming uit het stopcontact trekt. Na het verwijderen van de stekker moet je nog 10 minuten wachten voordat je de verwarming uit het aquarium mag halen of het waterniveau laat zakken. Tijdens deze periode kan de verwarming afkoelen, zodat je veilig onderhoud kan plegen.

Tip
Plaats altijd een aquarium thermometer in het aquarium. Naast het gegeven dat je de juiste watertemperatuur instelling kan controleren, kan je ook zien of de verwarming defect is. Je zal niet de eerste zijn die de verwarmingsstekker is vergeten!

Opties

Kunststof bescherming
Het voordeel is dat de glazen aquariumverwarming mechanisch wordt beschermd en de vissen, als zij in aanraking komen met de verwarming, bovendien beter beschermd worden tegen de warmte.

Elektronische temperatuurregeling 
De aansturing van het verwarmingselement wordt hierbij door elektronica geregeld. Het gevolg is dat de temperatuur nauwkeuriger kan worden geregeld waarbij een digitale uitlezing van de watertemperatuur tot de mogelijkheden behoort.

Thermische beveiliging
Als bescherming tegen oververhitting en het daarmee gepaard gaande brandgevaar is de verwarmer voorzien van een thermische veiligheidsschakelaar. De verwarming wordt uitgeschakeld bij een te laag waterpeil of wanneer hij per ongeluk buiten het aquarium ingeschakeld is. Na de afkoeling schakelt de verwarmer zich automatisch weer in.

Temperatuur kalibratie   
Ingestelde temperatuuraanduiding van de verwarming kan afwijken met de werkelijke watertemperatuur. Met deze optie kunt u de verschillen corrigeren.

Externe aquariumverwarmingen

Niet iedereen vindt een interne staafverwarming een mooi gezicht in het aquarium. Mensen met een extern filtersysteem kunnen de verwarming ook buiten het aquarium plaatsen. Als wij naar de consumentenoplossing kijken dan zijn er twee mogelijkheden:

• Een externe verwarming die tussen de afvoerleiding van de (pot)filter en de aanvoerleiding van het aquarium zit;
• Een verwarming die in het filtersysteem is verwerkt;

In de bovenste illustratie (A) zie je een externe verwarming die tussen de afvoerleiding van de (pot)filter en de aanvoerleiding van het aquarium zit. Het voordeel van dit systeem is dat het erg gebruiksvriendelijk is. Het is een kwestie van het doorknippen van de waterinvoer richting het aquarium en het er tussen plaatsen van de externe verwarming. Het is erg belangrijk dat de externe verwarming verticaal wordt gemonteerd zodat er zich geen luchtbellen kunnen ophopen in de verwarming. De aanwezigheid van luchtbellen binnen de verwarming kan onherstelbare schade veroorzaken! Als laatste moet de stroom van het water de juiste richting op lopen.

Thermische beveiliging
Als wij naar de Hydor Extern heater kijken, dan wordt deze door elektronica beveiligd waarbij het systeem zo ontworpen is dat het zichzelf uitschakelt als er geen contact is met water. Omdat er bij een liggende verwarming luchtbellen kunnen ontstaan, mag je helaas niet alleen op deze beveiliging vertrouwen. Normaal gesproken wordt de opgewekte warmte door het aquariumwater afgevoerd, maar bij een zone waar geen water zit, kan de verwarming zijn warmte niet kwijt. Nu wordt er een maximale veiligheid garandeert dankzij een systeem van de PTC laag dat zichzelf beschermd waardoor een mogelijk gevaar voor oververhitting en versmelting wordt voorkomen. Maar het is nog steeds een goede gewoonte om de stekker van de externe verwarming uit het stopcontact te trekken wanneer je onderhoud gaat plegen.

Intermezzo
Een PTC element bestaat uit PTC thermistoren die zijn verbonden door solderen, lijmen of felsen. Een PTC thermistor is een halfgeleider die, afhankelijk van de temperatuur, zijn eigenschappen verandert. De interne weerstand neemt toe bij toenemende temperatuur nadat een bepaalde temperatuur wordt bereikt (referentie temperatuur). De hoge Positieve Temperatuur Coëfficiënt (PTC) heeft de PTC thermistor zijn naam gegeven.

Helaas hebben deze externe verwarmingen ook nadelen. Het grootste nadeel is misschien de toepasbaarheid, omdat dit type verwarming niet geschikt is voor kleine aquaria onder de 100 liter en grote aquaria boven de 300 liter. Vooral bij kleinere aquaria kan de kastruimte in de onderkast te laag zijn voor verticale montage. Gelukkig kan je de verwarming ook naast je aquarium plaatsen, maar dan wordt de onzichtbaarheid teniet gedaan! Als de ruimte het toelaat, kan je de externe verwarming ook naast de potfilter monteren (B). Dit kost je wel een stukje extra slang.

Tip
Gebruik een PVC buizenklem om externe verwarming vast te zetten en twee PVC buizenklemmen om de slang vast te zetten. Dit vergemakkelijkt de werkzaamheden tijdens het onderhoud en werkt veiliger dan een bengelende externe verwarming aan een touwtje!

Een externe verwarming, die in het filtersysteem is verwerkt

De eenvoudigste vorm van externe verwarming is een potfilter met ingebouwde verwarming. Nu lijkt deze optie het ei van Columbus, maar het is minder populair dan je denkt. Als je op zoek gaat naar potfilters met een ingebouwd verwarmingselement, dan kom je waarschijnlijk bij Eheim uit. Er zijn natuurlijk andere merken zoals OASE, maar die zijn nog niet zo bekend. Voor iedere aquariumgrootte is er wel een passende potfilter te vinden. Eigenlijk kan ik inzake dit systeem weinig nadelen bedenken. Natuurlijk zijn de kosten van deze Eheim paradepaartjes aanzienlijk duurden dan dezelfde versie zonder de verwarming. De meerkosten zijn ongeveer drie keer de prijs van een externe staafverwarming. Voor dat geld krijg je wel een electronische temperatuurregeling met digtale uitlezing.

OASE heeft al een gedegen reputatie opgebouwd op het gebied van vijverproducten en filtersystemen. De aquariumtak is wat minder bekend bij de aquarianen. Wat betreft de potfilters met verwarming gooit OASE het over een andere boeg. In plaats van een verwarmingselement zoals bij Eheim potfilters, maakt OASE gebruik van standaard OASE staafverwarmingen. Je kan de potfilters met of zonder staafverwarmingen aanschaffen, maar achteraf bijplaatsen behoort ook tot de mogelijkheden. Nu geeft OASE geen temperatuurbereik op voor hun verwarmingen, maar zij hebben het over een minimale watertemperatuur van +4 °C en een maximale watertemperatuur van +35°C.

Bioloog

Voor de mensen die een bioloog onder hun aquarium hebben zijn er meerdere verwarmingsopties mogelijk. De simpelste optie is een standaard aquarium staafverwarming in het laatste vak van de bioloog (B). Het enige probleem is dat de waterhoogte in het laatste vak kan variëren als de pomp wordt uit gezet.

Intermezzo
Onder normale omstandigheden zal het waterniveau in het aquarium iets stijgen als de pomp aan staat. Zet je de pomp uit, dan zakt het waterniveau in het aquarium. Het ‘overtollige’ water wordt onder normale omstandigheden afgevoerd naar de bufferruimte van de bioloog. Bij het ontwerpen van een bioloog moet je rekening houden met de gewenste bufferruimte. De grootte van de bufferruimte is weer afhankelijk van de grootte van het aquarium, het type standpijp/overloop en het pompvermogen van de aquariumpomp.

Lees meer over: De standpijp

Als de bufferruimte te klein is, zal het overtollige aquariumwater over de rand van de bioloog lopen. Na het aanzetten van de pomp zal het water in het laatste vak van de bioloog zodanig dalen, dat de pomp geen water meer kan aanzuigen met als gevolg dat de pomp oververhit kan raken en de geest geeft.

Als je een staafverwarming verticaal in het laatste vak van de bioloog plaatst, moet je rekening houden met het waterniveau. In het intermezzo kon je lezen dat de bufferruimte groot genoeg moet zijn. Bij kleinere aquaria kan de ruimte in de bioloog net breed genoeg zijn om een kleinere staafverwarming horizontaal te plaatsen. De keuze van een staafverwarming speelt een belangrijke rol bij het ontwerp van een filtersysteem. Als eerste moet de totale lengte van de staafverwarming korter zijn dan de breedte van de bioloog. Op deze wijze wordt voorkomen dat de staafverwarming kan drooglopen. Dit geldt natuurlijk alleen als je de verwarming horizontaal in het laatste vak plaatst.

Optie 2 – Beter voorkomen dan genezen

Op illustratie (A) heeft het filtermateriaal hetzelfde volume als op illustratie (B). Er is echter een groot verschil! De tussenschotten tussen de bioloogvakken zijn verdwenen, waardoor er meer bufferruimte overblijft. Om te voorkomen dat de staafverwarming droog kan lopen, is na het laatste vak van de filtermaterialen een extra vak gemaakt. De breedte van dit vak is minimaal twee centimeter breder dan de breedte van de staafverwarming. Op deze wijze ontstaat er een gevarieerde stroming langs de staafverwarming met als gevolg dat er een betere warmteafgifte mogelijk is. Als je de staafverwarming horizontaal in het extra vak plaatst, dan is de warmteafgifte nog beter!

Tip
Als je gebruik maakt van pH, EC, Redox of temperatuursensoren dan is dit extra vak een goede optie. Tijdens het onderhoud blijft de waterhoogte constant. Het enige wat je moet doen is de watertemperatuur controleren in je aquarium.

Door een externe pomp te plaatsen wordt de bufferuimte van de bioloog aanzienlijk vergroot. De pomp geeft ook minder warmte af aan het water waardoor de watertemperatuur in de zomermaanden iets koeler blijft.

Staafverwarming zonder interne temperatuurregeling

In plaats van een “standaard” staafverwarming met interne temperatuurregeling, kan je ook een ander type verwarmingselement gebruiken. Een van de bekendste typen zijn de titanium staafverwarmingen zonder interne temperatuurregeling.

Deze verwarmingen zijn zeewaterbestendig, onbreekbaar, beveiligd tegen oververhitting en hebben een droogloop beveiliging. Het enige nadeel (lees voordeel) is dat je deze verwarming moet gebruiken met een thermostaat. Als wij naar de lengte van deze titanium staafverwarmingen kijken en deze vergelijken met een ‘standaard’ staafverwarming, dan is de totale lengte ongeveer 50 % korter. Dit verwarmingstype wordt hoofzakelijk bij vijverinstallaties gebruikt waar robuustheid en betrouwbaarheid hoog in het vaandel staan.

Temperatuur regeling met thermostaat

Om het verhaal compleet te maken mogen wij de externe thermostaat niet vergeten. De mogelijkheden bij deze zijn onbegrensd. De simpelste versie kan alleen de juiste temperatuur handhaven en de luxere exemplaren kunnen meerdere verwarmingselementen aansturen, eventueel met een nacht- en dagprogramma. In de meeste gevallen wordt er gebruik gemaakt van een staafverwarming als hoofdverwarming en een bodemverwarming ter ondersteuning. Het beste kan je een staafverwarming als hoofdverwarming zonder interne temperatuurregeling gebruiken, omdat de ingestelde temperatuur van de staafverwarming kan afwijken van de werkelijke temperatuur.

Wil je toch een staafverwarming met een interne temperatuurregeling gebruiken, dan moet je de maximale temperatuur 2°C hoger instellen. Op deze wijze zorg je ervoor dat de externe thermostaat de temperatuur regelt. Het grootste voordeel van een externe thermostaat is, dat je de temperatuur exacter kan instellen. Natuurlijk hangt dat af van de kwaliteit van externe thermostaat en hierbij is 0,1°C nauwkeurigheid geen uitzondering. Bij de betere externe thermostaten kan je ook de hysterese instellen.

Lees meer over: Een of twee aquariumverwarmingen

Wat ik veel belangrijker vind, is dat je de watertemperatuur kan meten op de plaats waar je dat wilt. Afhankelijk van de locatie waar je de temperatuursensor hangt, kan je de gewenste temperatuur beter regelen. Bij een staafverwarming met interne temperatuurregeling meet je de watertemperatuur eigenlijk in de verwarming. Op zich is daar niets mis mee wanneer je een kleine temperatuurafwijking voor lief neemt.

Bijlagen

Aqua Medic

Bron: www.aqua-medic.de

EHEIM

Bron: www.eheim.com

HYDOR

Bron: www.hydor.com

JBL

Bron: www.jbl.de

JUWEL

Bron: www.juwel-aquarium.de

OASE

Bron: www.oase-livingwater.com

SERA

Bron: www.sera.de