Fotografische begrippen – deel 2

Helaas ontkom ik er niet aan om een paar fotografische begrippen te verduidelijken. Vooral bij het fotograferen in moeilijke omstandigheden zult u deze begrippen nodig hebben, omdat de automatische stand van de camera je soms in de steek laat.

Scherptediepte

Scherptediepte is een centraal begrip in de fotografie waarmee de afstand wordt bedoeld tussen de dichtstbijzijnde en verste punten die scherp worden afgebeeld. Deze afstand wordt beïnvloed door de kwaliteit van de lens, het lichtgevoelige materiaal en de gebruikte diafragmaopening. Belangrijk om te weten: indien wij het diafragma verder openzetten verkleint dit de scherptediepte. De foto zal slechts scherp zijn over een zéér beperkte afstand om de scherpstelafstand heen.

Bij zeer lichtsterke objectieven kan dit leiden tot situaties waarbij het beeld over enkele centimeters scherp is. Het voordeel hiervan is dat alle aandacht naar het onderwerp kan  en het zich zo echt kan afzonderen van zijn omgeving. Het nadeel is dat bij een overzichtsfoto van een compleet aquarium een groot deel van de foto onscherp zal zijn. Maar met de juiste camera instellingen kan je dit weer voorkomen!

Bij compact camera is de scherptediepte veel minder prominent aanwezig: de sensorgrootte heeft ook een impact op de scherptediepte. Hoe kleiner de sensor, hoe meer scherpte. Maar bij deze camera’s is de veelzijdigheid en het gebruikersgemak veel belangrijker dan beeldkwaliteit. De verschillen worden pas echt zichtbaar wanneer je foto’s op posterformaat laat afdrukken en dan moet je de foto’s ook nog naast elkaar vergelijken.

Diafragma (grootte lensopening)

Het diafragma is de lichtopening van je lens. Deze opening bepaalt hoeveel licht er door de lens op de sensor van de camera valt. De lensopening van het objectief kan wisselen in grootte en is in feite te vergelijken met de pupil van ons oog.

Wanneer je op een zomerse dag buiten in de zon staat heb je kleine pupillen. Het gevolg is dat het licht niet zo fel is om te kijken. Ga je naar een donkere plek dan zullen je pupillen groter worden waardoor je ogen meer licht kunnen ontvangen. Natuurlijk zijn er grenzen omdat bij te weinig licht onze ogen alleen grijstinten kunnen waarnemen. Als er echt weinig licht aanwezig is dan ziet alles zwart voor onze ogen. Dit principe geldt ook voor het diafragma ende beeldsensor van de camera. De standaard diafragmawaarden zijn: ·/1 – 1,4 – 2 – 2,8 – 4 – 5,6 – 8 – 11 – 16 – 22 – 32 – 45 – 64.

• de verhouding tussen deze getallen geven een verdubbeling of een halvering van licht weer;
• bij hogere waarden neemt de scherptediepte toe;
• een groot diafragma is een grote opening en wordt aangeduid met een laag getal;
• een klein diafragma is een kleine opening en wordt aangeduid met een hoog getal.

ISO-waarde (sensor lichtgevoeligheid/versterking)

Wanneer de term ISO gebruikt wordt in relatie tot fotografie, refereert deze aan de mate van snelheid van film. ISO staat voor ‘International Organization for Standardization.’ Deze organisatie is verantwoordelijk voor het definiëren van diverse standaarden in vele industrieën en andere disciplines. In het kader van de fotografie was het ISO systeem van filmsnelheden gecreëerd om een standaard in te stellen voor de kwaliteit van de films voor de hele fotografische industrie. De ISO waardering staat voor een relatieve hoeveelheid licht die nodig is om de sensor juist te belichten. Natuurlijk gebruiken wij geen filmrolletjes meer, maar de sensor lichtgevoeligheid wordt nog steeds met ISO waarden uitgedrukt. De standaard ISO waarden zijn: ·50 – 100 – 200 – 400 – 800 – 1600 – 3200 – 6400 ISO.

• een verdubbeling van je ISO waarde geeft een verdubbeling van je lichtgevoeligheid aan;
• hoe hoger de ISO waarden zijn, des te meer beeldruis.

Beeldruis

De camerasensor heeft altijd een optimale stand waarin de hoogst mogelijke beeldkwaliteit gehaald wordt met minimale beeldruis. In de meeste gevallen is dit de laagste ISO waarde (meestal ISO 100). Om hogere verschillende ISO waarden te simuleren wordt de spanning op de sensor verhoogd, waardoor deze gevoeliger wordt voor licht. Het gevolg is wel dat, naarmate de ISO-waarde wordt opgeschroefd, er meer beeldruis ontstaat.

Sluitertijd (belichtingstijd)

Bij een spiegelreflexcamera zit voor de sensor een metalen gordijn dat ervoor zorgt dat er geen licht op de sensor valt. Op het moment dat het gordijn open gaat valt er licht op de sensor en wordt de feitelijke foto gemaakt. De tijd dat dit gordijn open staat noemt men de sluitertijd.

Bij de overige type camera’s ontbreekt dit mechanische mechanisme en wordt dit op een elektronische manier geregeld. Je zou ook kunnen zeggen dat de sensor maar even aan en uit wordt gezet.

Hoe lang de sluitertijd moet zijn hangt weer af van de hoeveelheid licht die op de sensor kan vallen. Als je op een zomerse dag een strandfoto wilt maken, dan zal de sluitertijd heel kort zijn. Maar als je ‘s nachts op dezelfde plek dezelfde foto wilt maken dan is de sluitertijd veel langer. Sluitertijden kunnen variëren van enkele seconden tot 1/4000 seconde.

De standaard sluitertijd waarden zijn:
1 – 1/2 – 1/4 – 1/8 – 1/15 – 1/30 – 1/60 – 1/125 – 1/250 – 1/500 – 1/1000 – 1/2000 –  1/4000 seconde.

Een sluitertijd van 1 seconde wordt eenvoudig weergegeven als ‘1’;

Wanneer je die tijd halveert dan levert dat een halve seconde op, ofwel weergegeven als ‘1/2’;

Wanneer je vervolgens die tijd opnieuw halveert. dan levert het een kwart seconde op: ‘1/4’ enz.;

Op de camera zie je alleen de getallen onder de streep vermeld. Dat is belangrijk om te beseffen. Dit levert de volgende reeks getallen op: 1 – 2 – 4 – 8 – 15 – 30 – 60 – 125 – 250 – 500 – 1000 – 2000 – 4000.

• hoe korter de belichtingstijd, hoe minder licht op de sensor valt;
• de lengte van de belichtingstijd is echter beperkt bij snel bewegende onderwerpen omdat deze om kortere sluitertijden vragen om het beeld te bevriezen.

De belichtingsdriehoek

Het diafragma bepaalt hoeveel licht er op de sensor valt. Hoe groter het getal achter ƒ/ hoe kleiner de diafragma opening en hoe minder licht de sensor kan bereiken. De sluitertijd bepaalt hoe lang het licht op de sensor valt. Hoe langer de sluitertijd hoe groter de kans is op bewegingsonscherpte door trillingen in camera en lens. De laatste component, de ISO lichtgevoeligheid, bepaalt hoeveel invloed het licht heeft dat op de sensor valt voor de uiteindelijke belichting. Hoe groter de ISO waarde, hoe groter de kans op nadelige ruis in de foto.

Elke verandering van één van de elementen heeft bij gelijkblijvende belichting gevolgen voor één van de andere elementen. Als je bewust op zoek bent naar een bepaald effect dan kun je dit principe los laten en componeren met manuele instellingen. Als je maar één van de drie parameters verandert dan zal de camera automatisch de juiste waarde van de overige twee parameters bepalen.

Witbalans

De witbalans wordt gebruikt om kleuren aan te passen zodat witte voorwerpen ook als wit worden weergeven. Onze ogen zijn in staat om kleurenverschillen perfect waar te nemen, maar deze gegevens helaas soms incorrect geïnterpreteerd door onze hersenen.

Op de illustratie zie je een grijze balk op een grijze achtergrond. Nu zou je denken dat de grijze balk uit verschillende kleuren grijs bestaat maar in werkelijkheid bestaat deze grijze balk maar uit een kleur grijs.

De beeldsensor van de digitale camera reproduceert deze kleuren precies zoals ze zijn waardoor de kleuren van de foto lijken te veranderen wanneer je verschillende lichtbronnen gebruikt.

Nu kan het onderwerp door verschillende lichtbronnen worden verlicht, zoals zonlicht, gloeilampen, Tl-lichting en led-verlichting. Nu zou de ideale kunstlicht verlichting hetzelfde kleurenspectrum moeten hebben als zonlicht, maar helaas is dit technisch gezien nog niet mogelijk. Maar ook het zonlicht wordt op verschillenden tijdstippen anders waargenomen en dan heb ik het nog eens over een bewolkte en onbewolkte hemel gehad.

Om de kleuren van onze vissen goed weer te kunnen geven moeten wij de camera vertellen met welke lichtbron wij te maken hebben. Op de linker pagina zie je zes foto’s van hetzelfde discusvisje met verschillenden witbalans instellingen. Op basis van deze foto’s is het lastig te achterhalen wat de werkelijke kleur van het discusvisje is. Gelukkig kunnen wij de camera vertellen welk type lichtbron wij gebruiken zodat hij de witbalans kan corrigeren. Het probleem is dat er verschillende lichtbronnen aanwezig kunnen zijn. In ons aquarium gebruiken wij vaak verschillende type Tl-buizen die elk een ander spectrum hebben. Zo kan de ene Tl-buis de plantengroei bevorderen maar een andere de kleur die de vissen hebben. Er zit dus niets anders op dan te kiezen voor de beste optie.

Nu kunnen wij de camera ook op de automatische witbalans zetten, maar de camera zal zijn eigen interpretatie geven. We kunnen  met speciale lichtmeters de kleurtemperatuur meten, maar deze zijn  helaas erg duur en zijn zelden waterdicht. De enige optie die overblijft is de kleurtemperatuur handmatig in te stellen door middel van een grijskaart.

Voor ons aquarianen is een kunststof grijskaart de beste optie. Deze kaart plaats je in het aquarium waar je de foto wilt maken. De camera stel je in op de handmatige witbalans en maakt daarna een foto van alleen het grijze gedeelte van de grijskaart. De camera zal deze foto gebruiken om de juiste witbalans te bepalen. Na deze stappen kan je gewoon fotograferen zoals je gewend bent. Het enige waar je rekening mee moet houden is dat je de camera niet uitzet, omdat de meeste camera’s deze gegevens niet onthouden.

Opmerkingen

• een kunststof grijskaart kost ongeveer 15 euro. Maar je kunt deze ook zelf maken door de laatste pagina van het boekje uit te printen op mat fotopapier;
• als je de geprinte grijskaart lamineert kan je deze ook onderwater houden;
• heb je geen grijskaart bij je, dan kan je ook een helder wit A4tje gebruiken!

De regel van derden

De eerste indruk van een foto hangt vaak af van de compositie. Er zijn verschillende compositieregels die in het creatieproces belangrijk zijn. De regel van derden is misschien wel de meest besproken regel die we in de fotografie kennen. Het is vaak ook de eerste compositieregel die je leert.

Het focuspunt van de foto (onderwerp) moet het liefst in één van de vier kruisingen liggen. Dit geeft een rustig beeld.

Tips:

• Componeer eerst een mooie uitsnede van je aquarium. In de bovenstaande illustratie staat de boomstam precies op één derde van de compositie. Het is nu een kwestie van wachten op het juiste moment, zeker als je de vis op de juiste positie wilt hebben.
• Stel handmatig scherp, want automatische scherpstellen duur te lang bij snel zwemmende vissen.
• Zet je camera op een statief, zodat je compositie niet veranderd.
• Op deze foto staat de vis in het midden van de foto. Hier is bewust voor gekozen, omdat dit hier het om een overzichtsfoto gaat.