Aquariumfotografie is niet moeilijk – deel 1

Voorwoord

Een mooie foto maken van aquariumvissen is minder moeilijk dan je denkt. Natuurlijk helpt het als je professionele apparatuur gebruikt, maar met een paar tips en een simpel fototoestel of smartphone kan ook jij de mooiste foto’s maken.

Deze handleiding is geen cursus fotografie, maar een handreiking die het maken van aquariumfoto’s vergemakkelijkt. De keuze van de hardware is uiteraard bepalend van de mogelijkheden.

Elke camera heeft zijn specifieke kenmerken en bedieningsmogelijkheden, deze informatie kan je natuurlijk in de gebruiksaanwijzing lezen. Op de automatische stand maken de camera’s meestal redelijk goede foto’s. Helaas zijn de omstandigheden niet altijd optimaal om in deze stand te fotograferen. Wij mogen niet vergeten dat zelfs de beste camera’s beperkingen hebben. Er is een duidelijk verschil, tussen wat wij willen en wat technisch mogelijk is!

Omdat het kweken van discusvissen mijn hobby was, staan in deze handreiking veel voorbeeld foto’s van discusvissen. Voor meer gedetailleerde informatie over deze hobby kunt u op deze website vinden.

Omdat een website meer mogelijkheden biedt, worden deze artikelen op de website aangevuld met achtergrondinformatie en illustraties. Zo kunt u de gebruikte afbeeldingen ook op een hogere resolutie bekijken.

Intermezzo: De techniek gaat zo snel, dat de camera in feite al verouderd is voordat de gebruiksaanwijzing gelezen is. Vooral de communicatie met de buitenwereld via touchscreen en het internet behoren tot de nieuwe mogelijkheden. Zelfs het bewerken van de foto’s is mogelijk. De nieuwste camera’s zijn uitgerust met specifieke filmfuncties die het filmen vergemakkelijken. Waar vroeger een harde scheidslijn was tussen de verschillende type camera’s, worden deze verschillen nu hoofdzakelijk bepaald door de instelmogelijkheden en de kwaliteit van de hardware.

Welke camera

Het maken van een mooie foto wordt slechts deels bepaald door de keuze van de hardware, want de kennis en vaardigheden van de fotograaf zijn veel belangrijker en dat hebben de fabrikanten ook begrepen. Dat is ook de reden dat de moderne camera’s in de volgende vijf categorieën worden verdeeld:

Compact camera’s
Compact camera’s zijn ideaal voor het snel en eenvoudig maken van foto’s. Ze zijn compact, licht en gemakkelijk mee te nemen op reis. Over het algemeen zijn ze betaalbaar, variërend in prijs van ongeveer €500 tot €1700.

Systeemcamera’s
Systeemcamera’s, ook wel bekend als mirrorless camera’s, combineren de voordelen van een compact ontwerp met de veelzijdigheid van verwisselbare lenzen. Ze zijn ideaal voor zowel beginners als gevorderde fotografen die op zoek zijn naar hoge beeldkwaliteit en flexibiliteit. De prijzen van systeemcamera’s variëren van ongeveer €800 tot €2500, exclusief objectief.

Spiegelreflexcamera’s
Spiegelreflexcamera’s, ook wel DSLR’s (Digital Single-Lens Reflex) genoemd, zijn een populaire keuze voor zowel amateurfotografen als professionals vanwege hun hoge beeldkwaliteit, veelzijdigheid en snelheid. De prijzen van DSLR’s variëren van ongeveer €700 tot €3800, exclusief objectief.

Bridge camera’s
Bridge camera’s zijn een soort hybride camera’s die de kenmerken van zowel compactcamera’s als spiegelreflexcamera’s combineren. Ze zijn een goede optie voor fotografen die meer controle en flexibiliteit willen dan een compactcamera biedt, maar niet de omvang en complexiteit van een spiegelreflexcamera willen. Over het algemeen zijn ze betaalbaarder dan spiegelreflex- of systeemcamera’s, met prijzen die variëren van ongeveer €250 tot €1800.

Middenformaat camera’s
Middenformaat camera’s, ook wel bekend als medium format camera’s, zijn een klasse op zichzelf en worden voornamelijk gebruikt door professionele fotografen die streven naar de hoogste beeldkwaliteit. Middenformaat camera’s zijn meestal duurder, met prijzen variërend van ongeveer €3500 tot €18000, exclusief objectief.

Objectieven of lenzen
Het objectief kan uit één lens bestaan, maar omvat meestal meerdere lenzen. Samen corrigeren deze de afbeeldingsfouten die enkelvoudige lenzen hebben. In de volksmond hebben wij het over lenzen, terwijl de juiste benaming objectieven moeten zijn.

Een ding waar wij zeker rekening mee moeten houden is dat de kwaliteit van de foto hoofzakelijk wordt bepaald door de kwaliteit van het objectief. De race inzake het aantal megapixels per opname sensor en de gevoeligheid is ondertussen gestagneerd. Op dit moment wordt de klant meer verleid met de zoomfactor van de lens. Technische specificaties zoals 30x optische zoom zegt niet veel over de kwaliteit van de lens. Als vuistregel kunnen wij stellen dat een lens met een vaste brandpuntsafstand een betere kwaliteit heeft dan zoomlenzen.

Smartphones update 2025

Moderne smartphones en tablets zijn tegenwoordig uitgerust met meerdere camera’s. Camera’s met groothoek- en telelenzen aan de achterkant van de smartphone zijn bijna standaard geworden. Er zijn zelfs smartphones met meer dan drie camera’s aan de achterzijde, ontworpen voor macro-, groothoek-, tele- en low-light opnamen. Deze combinatie helpt om veel tekortkomingen van moderne smartphonecamera’s te verminderen. De gebruikte technieken veranderen echter snel, wat betekent dat de beste smartphonecamera van vandaag morgen alweer verouderd kan zijn.

De automatische camerainstellingen van een moderne smartphone kunnen goede foto’s maken van bijvoorbeeld een aquarium. Voor optimale resultaten is het echter raadzaam om handmatige instellingen te gebruiken. Wat betreft instelmogelijkheden kunnen moderne smartphones worden vergeleken met digitale systeemcamera’s. Desalniettemin moeten smartphonegebruikers rekening houden met de specifieke beperkingen van de hardware:

• Bij weinig licht, zoals bij aquariumfotografie, kan beeldruis optreden. Dit wordt veroorzaakt door de kleine sensor- en lensgrootte waarbij ook de kwaliteit van de hardware belangrijk is.
• Gebruik korte sluitertijden om bewegingsonscherpte te voorkomen. Een statief met smartphonehouder kan hierbij helpen. Zonder statief is het aan te raden de smartphone met beide handen vast te houden en eventueel je ellebogen te ondersteunen tegen een stabiel oppervlak (zoals een tafel of stoel).
• Zet de smartphoneflitser uit om ongewenste reflecties te voorkomen.
• Gebruik alleen optische zoom, omdat deze de volledige resolutie van de camera behoudt. Digitale zoom neemt daarentegen slechts een uitsnede van de opname, waardoor de resolutie vermindert.

Intermezzo: Door moderne smartphones is de vraag naar digitale fotocamera’s afgenomen. Alleen bij hoogwaardige fotokwaliteit worden traditionele camera’s gebruikt. Smartphones zoals de Google Pixel 9 Pro maken uitstekende foto’s en video’s, met ingebouwde AI voor eenvoudig gebruik en directe bewerking.
De onderstaande tabel toont de terugval in verkoop van digitale camera’s.

Welke lenzen

Bij de compactcamera heb je niet veel keuze qua lenzen. De fabrikanten zullen een zo gunstig mogelijk zoombereik aanbieden en daar moet je het maar mee doen. Om toch appels met peren te kunnen vergelijken worden deze cameralenzen vaak vergeleken met een oude 35 mm fotocamera.

Helaas mogen wij de kwaliteit van professionele lenzen niet vergelijken met consumenten lenzen. De consumenten lenzen zijn allround lenzen die verkocht worden voor een redelijke prijs. Bij de professionele lenzen is vooral de robuustheid en beeldkwaliteit van groot belang. Uiteraard gaat dit gepaard met een stevig prijskaartje.

Vaste brandpunt afstand lenzen

Toen de fotografie in de kinderschoenen stond was een vaste brandpuntslens de enige optie. Tegenwoordig worden de vaste brandpuntslenzen of ‘prime lens’ nog steeds gewaardeerd door gevorderde fotografen. Het grootste voordeel van brandpuntslenzen is:

• erg scherp en helder zodat je zelfs bij weinig licht erg scherpe foto’s kunt maken;
• stevig omdat ze minder bewegende onderdelen bevatten die kapot kunnen;
• licht in gewicht omdat ze minder glaselementen en andere onderdelen bevatten;
• goedkoop omdat er minder onderdelen en glaselementen nodig zijn om ze te maken;
• ze stellen snel scherp omdat er minder glas is dat bewogen moet worden.

Het enige nadeel van de vaste brandpunt lens is, dat er alleen een loopzoom aanwezig is. Dit wil zeggen dat je voor de juiste uitsnede van het onderwerp de afstand tussen het onderwerp en de camera moet variëren. Natuurlijk kan je verschillende brandpuntsafstand lenzen aanschaffen, maar dit wordt wel een dure aangelegenheid.

Opmerkingen: De simpelste vaste brandpunt afstand lenzen worden vooral gebruikt bij smartphones en tablet ’s. Het probleem is dat zowel beeldsensor als lens, te klein zijn om voldoende licht op te vangen. Zo heeft een Apple IPhone 6 maar een beeldsensor van 1/2.3” (5,7 x 4,3mm). Het gevolg is dat dit toestellen bij slechte licht omstandigheden relatief slecht presteren.

Vaste brandpuntafstand lens (50 mm)

Eén van de best bewaarde geheimen van de digitale fotografie is de 50 mm lens. Een lens die over het algemeen ragscherp is en snel scherp stelt. Door zijn grote lichtgevoeligheid kan je een mooie onscherpte op de achtergrond creëren. Daarnaast is hij flexibel in te zetten voor portret-, macro-, straat-, product- en ook landschapsfotografie. Eigenlijk zou elke fotograaf een variant van deze lens moeten hebben.

Macro lenzen

Ik wil eerst maar eens even een misverstand uit de weg helpen. Op veel ‘normale’ lenzen staat de aanduiding macro, maar dit is echter vaak geheel ten onrechte. Er zou moeten staan ‘ik kan dichtbij scherpstellen.’ ‘Echte’ macrolenzen hebben vrijwel altijd een vaste brandpuntsafstand en kunnen door hun bouw zeer dichtbij scherpstellen en het onderwerp 1:1 op de sensor weergeven. Dat wil zeggen dat 1 cm op de maatlat ook één cm is op de sensor!

Nu is macrofotografie op het land al een uitdaging, laat staan onder water. De afstand tot het onderwerp kan variëren van enkele millimeters tot centimeters en bovendien geeft de beperkte scherptediepte de nodige uitdagingen. Met veel licht en geduld kan je prachtige macro opnamen maken, maar het blijft een specifieke discipline in de fotografie.

Zoom lenzen

Zoomlenzen bestaan er in alle soorten en maten. Van groothoek- tot telelens. De vraag is of zoomlenzen dan alleen voor luie mensen zijn? In tegendeel, ze zijn juist heel handig om de volgende redenen:

• je komt dichter bij het onderwerp! Natuurlijk kun je vaak ook een stapje vooruit of achteruit doen om je onderwerp goed in beeld te krijgen, maar dat is niet altijd mogelijk;
• door een zoomlens te gebruiken kun je heel makkelijk de uitsnede van je foto aanpassen;
• in plaats van verschillende vaste brandpuntslenzen te gebruiken, kan je hetzelfde bereiken met een zoomlens.

Waarom gebruiken wij dan niet alleen maar zoomlenzen als ze zo handig zijn:

• zoomlenzen zijn vrijwel niet verkrijgbaar met een hele grote diafragmaopening. Als ze dat wel hebben, zijn deze objectieven erg duur;
• bij veel zoomlenzen zie je dan ook dat ze bij volledige beelddiafragma niet constant zijn en dat betekent eigenlijk dat het beeld donkerder wordt naarmate je meer inzoomt;
• de kwaliteit van zoomlenzen is vaak minder goed dan die van lenzen met een vast brandpunt. Dat is ook niet gek omdat het natuurlijk veel makkelijker is om alles precies af te stemmen op een bepaalde brandpuntafstand.

Groothoek lenzen

Als je kijkt naar het verlanglijstje van de meeste mensen, dan staan er vooral lichtsterke lenzen op die verder en verder kunnen inzoomen om het beeld zoveel mogelijk te vullen. Maar kijk ook eens breder en letterlijk. De groothoeklens is één van de grote geheimen van de aquarium fotografie. Wil je echt je fotografie naar een hoger plan tillen, dan kan een groothoeklens niet ontbreken.

Dankzij de enorm korte scherpsteafstand en de grote scherpte, is deze lens perfect te gebruiken voor de aquariumfotografie. Vooral bij het maken van overzichtsfoto’s van aquaria in kleine ruimtes is dit ideaal. Het enige waar je rekening mee moet houden is de beeldhoek waarmee je fotografeert omdat groothoeklenzen het beeld behoorlijk kunnen vertekenen. Dit kan je ook gebruiken als creatieve impressie. Op onderstaande foto zie je dat het rechter aquarium iets is vertekend. De rechterzijkant staat niet helemaal loodrecht. Deze vervorming kan je eenvoudig verhelpen met een fotobewerkingspakket.