Aquariumfotografie is niet moeilijk – deel 1

Voorwoord

Een mooie foto maken van aquariumvissen is minder moeilijk dan je denkt. Natuurlijk helpt het als je professionele apparatuur gebruikt, maar met een paar tips en een simpel fototoestel kan ook jij de mooiste foto’s maken.

Deze handleiding is geen cursus fotografie, maar een handreiking die het maken van aquariumfoto’s vergemakkelijkt. De keuze van de hardware is uiteraard bepalend van de mogelijkheden.

Elke camera heeft zijn specifieke kenmerken en bedieningsmogelijkheden, deze informatie kan je natuurlijk in de gebruiksaanwijzing lezen. Op de automatische stand maken de camera’s meestal redelijk goede foto’s. Helaas zijn de omstandigheden niet altijd optimaal om in deze stand te fotograferen. Wij mogen niet vergeten dat zelfs de beste camera’s beperkingen hebben. Er is een duidelijk verschil, tussen wat wij willen en wat technisch mogelijk is!

Omdat het kweken van discusvissen mijn hobby is, staan in deze handreiking staan veel voorbeeld foto’s van discusvissen. Voor meer gedetailleerde informatie over deze hobby kunt u op deze website vinden.

Omdat een website meer mogelijkheden biedt, worden deze artikelen op de website aangevuld met achtergrondinformatie en illustraties. Zo kunt u de gebruikte afbeeldingen ook op een hogere resolutie bekijken.

Welke camera

De techniek gaat zo snel, dat de camera in feite al verouderd is voordat de gebruiksaanwijzing gelezen is. Vooral de communicatie met de buitenwereld via touchscreen en het internet behoren tot de nieuwe mogelijkheden. Zelfs het bewerken van de foto’s is mogelijk. De nieuwste camera’s zijn uitgerust met specifieke filmfuncties die het filmen vergemakkelijken. Waar vroeger een harde scheidslijn was tussen de verschillende type camera’s, worden deze verschillen nu hoofdzakelijk bepaald door de instelmogelijkheden en de kwaliteit van de hardware.

Het maken van een mooie foto wordt slechts deels bepaald door de keuze van de hardware, want de kennis en vaardigheden van de fotograaf zijn veel belangrijker en dat hebben de fabrikanten ook begrepen. Dat is ook de reden dat de moderne camera’s in de volgende vier categorieën worden verdeeld:

De compact camera

Dit is een van de meest gebruikte type camera’s voor de gelegenheidsfotograaf ofwel de hobbyist die een  betere kwaliteit foto wil maken zelfs onder mindere (licht) omstandigheden. De prijzen zijn meer dan redelijk en de bediening is simpel gehouden. Zonder enige kennis van fotografie kan je mooie foto’s maken.

Over het algemeen zijn de fotografische instelmogelijkheden van de compactcamera beperkt; externe flitsers en verwisselbare lenzen behoren niet tot de mogelijkheden.

De systeemcamera

De digitale systeemcamera heeft een aantal eigenschappen van de spiegelreflexcamera, maar is compacter. Sommige modellen zijn nauwelijks groter dan een compactcamera. De kwaliteit van digitale systeemcamera´s is echter zonder meer op het niveau van een spiegelreflexcamera.

Door het spiegelreflexmechanisme en de reflexzoeker weg te laten wordt bij de digitale systeemcamera veel ruimte gewonnen. Je fotografeert via de lcd-zoeker die ook de belangrijkste camerainstellingen toont.

Sommige modellen hebben zelfs geen elektronische zoeker omdat het (kantelbare) lcd-schermpje op de achterkant van de camera deze functie heeft overgenomen. Op zich werkt dit prima, maar op zonnige dagen hebben deze lcd-schermpjes toch hun beperkingen.

De spiegelreflexcamera

Dit zijn de paradepaartjes op fotografiegebied. Voor de gemiddelde consument variëren de prijzen tussen 350 en 2000 euro. De beroepsfotograaf zal eerder voor een robuuste professionele versie kiezen omdat die qua kosten en beeldkwaliteit op een veel hoger niveau ligt. De kracht van een spiegelreflexcamera is zijn flexibiliteit. Het zijn vooral de specifieke uitbreidingsmogelijkheden die deze camera’s zo populair maken. Voor de startende fotograaf wordt het instapmodel met één kit-lens aangeboden, maar je kan er ook voor kiezen om alleen de body te kopen. Voor elk probleem is er wel een passende oplossing te vinden. Uiteraard moet je de kosten wel kunnen verantwoorden.

Gelukkig hebben de fabrikanten van authentieke fotocamera’s (Canon, Nikon, enz.) begrepen dat de kosten van een compleet systeem behoorlijk kunnen oplopen. Zij zullen te allen tijde proberen hun klanten vast te houden. De nieuwe camera’s worden zo compatibel mogelijk gemaakt zodat de gebruiker oude hardware kan blijven gebruiken (lenzen, flitsers en randapparatuur). Ondertussen heeft de commercie dit ook begrepen en het aanbieden van  compatibele hardware is een lucratieve handel geworden. Voor de consument betekent dit meer keuze voor een gunstige prijs.

Smart systeemcamera

De smart systeemcamera is het nieuwste op het gebied van fotografie. Aan de voorkant ademt alles de ‘look and feel’ van een gebruikelijke systeemcamera, terwijl aan de achterkant bijvoorbeeld een enorm 4,8 inch-scherm huisvest waardoor dit op een Android smartphone lijkt. De Samsung Galaxy NX6 heeft zelfs een elektronische zoeker, zodat je op zonnige dagen een goede compositie kunt maken. Je kunt met deze camera weliswaar niet op een traditionele manier bellen, maar skypen is wel mogelijk! Bedenk wel dat de mensen je raar aan zullen kijken als je tegen je camera staat te praten.

De techniek gaat steeds verder. Er zijn zelfs camera’s die waterdicht zijn zodat je ook onderwater kunt fotograferen. Het lijkt een mooie optie maar niet erg praktisch in een klein aquarium.

Smartphones update 2018

De moderne smartphone en in toenemende mate ook tablets bezitten tegenwoordig meerdere camera’s. Groothoek‑ en telelens camera’s aan de achterkant van de smartphone zijn bijna standaard voorzieningen geworden. Er zijn zelfs smartphones die drie camera’s aan de achterkant hebben. Een voor groothoek-, tele- en low-light opnamen. Door deze combinatie worden bijna alle tekortkomingen van een moderne smartphone camera wegenomen. Een ding is zeker, de gebruikte technieken zijn sterk aan veranderingen onderhevig en betekent dat vandaag de beste smartphone camera morgen de verliezer kan zijn.

De moderne smartphone kan met de automatische camera instellingen mooie foto’s maken van je aquarium, maar wanneer je echt het uiterste uit de camera wilt halen, dan moet je de handmatige instellingen gebruiken.

Qua instelmogelijkheden kan je de moderne smartphones vergelijken met digitale systeemcamera’s. Toch moet de smartphone gebruiker rekening houden met de specifieke beperkingen van de hardware:

• Bij weinig licht opnamen, zoals bij aquariumfotogratie, kan je een zekere hoeveelheid beeldruis verwachten. Deze beperkingen worden onder andere veroorzaakt door de geringe sensor- en lens grootte waarbij uiteraard de kwaliteit van de hardware een belangrijke rol speelt;
• Gebruik zo kort mogelijke sluitertijden om bewegingsonscherpte te voorkomen. Een statief met smartphone houder elimineert een groot deel van de problemen. Heb je geen statief dan moet je de smartphone met twee handen vasthouden en als het even kan met je ellebogen ondersteunen (bijvoorbeeld tegen het lichaam of een stoel/tafel);
• Zet de smartphone flitser uit want hiermee voorkom je ongewenste reflecties;
• Gebruik alleen de optische zoom! Bij een optische zoom wordt er met het lenzenstel ingezoemd waardoor de maximale resolutie van de camera behouden blijft. Bij de digitale zoom wordt er een uitsnede van de werkelijke opname genomen. Met als gevolg dat de resolutie van de opname kleiner wordt!

Welke lenzen

Bij de compactcamera heb je niet veel keuze qua lenzen. De fabrikanten zullen een zo gunstig mogelijk zoombereik aanbieden en daar moet je het maar mee doen. Om toch appels met peren te kunnen vergelijken worden deze cameralenzen vaak vergeleken met een oude 35 mm fotocamera.

Intermezzo: objectieven of lenzen
Het objectief kan uit één lens bestaan, maar omvat meestal meerdere lenzen. Samen corrigeren deze de afbeeldingsfouten die enkelvoudige lenzen hebben. In de volksmond hebben wij het over lenzen, terwijl de juiste benaming objectieven moeten zijn.

Een ding waar wij zeker rekening mee moeten houden is dat de kwaliteit van de foto hoofzakelijk wordt bepaald door de kwaliteit van het objectief. De race inzake het aantal megapixels per opname sensor en de gevoeligheid is ondertussen gestagneerd. Op dit moment wordt de klant meer verleid met de zoomfactor van de lens. Technische specificaties zoals 30x optische zoom zegt niet veel over de kwaliteit van de lens. Als vuistregel kunnen wij stellen dat een lens met een vaste brandpuntsafstand een betere kwaliteit heeft dan zoomlenzen.

Helaas mogen wij de kwaliteit van professionele lenzen niet vergelijken met consumenten lenzen. De consumenten lenzen zijn allround lenzen die verkocht worden voor een redelijke prijs. Bij de professionele lenzen is vooral de robuustheid en beeldkwaliteit van groot belang. Uiteraard gaat dit gepaard met een stevig prijskaartje.

Vaste brandpunt afstand lenzen

Toen de fotografie in de kinderschoenen stond was een vaste brandpuntslens de enige optie. Tegenwoordig worden de vaste brandpuntslenzen of ‘prime lens’ nog steeds gewaardeerd door gevorderde fotografen. Het grootste voordeel van brandpuntslenzen is:

• erg scherp en helder zodat je zelfs bij weinig licht erg scherpe foto’s kunt maken;
• stevig omdat ze minder bewegende onderdelen bevatten die kapot kunnen;
• licht in gewicht omdat ze minder glaselementen en andere onderdelen bevatten;
• goedkoop omdat er minder onderdelen en glaselementen nodig zijn om ze te maken;
• ze stellen snel scherp omdat er minder glas is dat bewogen moet worden.

Het enige nadeel van de vaste brandpunt lens is, dat er alleen een loopzoom aanwezig is. Dit wil zeggen dat je voor de juiste uitsnede van het onderwerp de afstand tussen het onderwerp en de camera moet variëren. Natuurlijk kan je verschillende brandpuntsafstand lenzen aanschaffen, maar dit wordt wel een dure aangelegenheid.

Opmerkingen
De simpelste vaste brandpunt afstand lenzen worden vooral gebruikt bij smartphones en tablet ’s. Het probleem is dat zowel beeldsensor als lens, te klein zijn om voldoende licht op te vangen. Zo heeft een Apple IPhone 6 maar een beeldsensor van 1/2.3” (5,7 x 4,3mm). Het gevolg is dat dit toestellen bij slechte licht omstandigheden relatief slecht presteren.

Vaste brandpuntafstand lens (50 mm)

Eén van de best bewaarde geheimen van de digitale fotografie is de 50 mm lens. Een lens die over het algemeen ragscherp is en snel scherp stelt. Door zijn grote lichtgevoeligheid kan je een mooie onscherpte op de achtergrond creëren. Daarnaast is hij flexibel in te zetten voor portret-, macro-, straat-, product- en ook landschapsfotografie. Eigenlijk zou elke fotograaf een variant van deze lens moeten hebben.

Macro lenzen

Ik wil eerst maar eens even een misverstand uit de weg helpen. Op veel ‘normale’ lenzen staat de aanduiding macro, maar dit is echter vaak geheel ten onrechte. Er zou moeten staan ‘ik kan dichtbij scherpstellen.’ ‘Echte’ macrolenzen hebben vrijwel altijd een vaste brandpuntsafstand en kunnen door hun bouw zeer dichtbij scherpstellen en het onderwerp 1:1 op de sensor weergeven. Dat wil zeggen dat 1 cm op de maatlat ook één cm is op de sensor!

Nu is macrofotografie op het land al een uitdaging, laat staan onder water. De afstand tot het onderwerp kan variëren van enkele millimeters tot centimeters en bovendien geeft de beperkte scherptediepte de nodige uitdagingen. Met veel licht en geduld kan je prachtige macro opnamen maken, maar het blijft een specifieke discipline in de fotografie.

Zoom lenzen

Zoomlenzen bestaan er in alle soorten en maten. Van groothoek- tot telelens. De vraag is of zoomlenzen dan alleen voor luie mensen zijn? In tegendeel, ze zijn juist heel handig om de volgende redenen:

• je komt dichter bij het onderwerp! Natuurlijk kun je vaak ook een stapje vooruit of achteruit doen om je onderwerp goed in beeld te krijgen, maar dat is niet altijd mogelijk;
• door een zoomlens te gebruiken kun je heel makkelijk de uitsnede van je foto aanpassen;
• in plaats van verschillende vaste brandpuntslenzen te gebruiken, kan je hetzelfde bereiken met een zoomlens.

Waarom gebruiken wij dan niet alleen maar zoomlenzen als ze zo handig zijn:

• zoomlenzen zijn vrijwel niet verkrijgbaar met een hele grote diafragmaopening. Als ze dat wel hebben, zijn deze objectieven erg duur;
• bij veel zoomlenzen zie je dan ook dat ze bij volledige beelddiafragma niet constant zijn en dat betekent eigenlijk dat het beeld donkerder wordt naarmate je meer inzoomt;
• de kwaliteit van zoomlenzen is vaak minder goed dan die van lenzen met een vast brandpunt. Dat is ook niet gek omdat het natuurlijk veel makkelijker is om alles precies af te stemmen op een bepaalde brandpuntafstand.

Groothoek lenzen

Als je kijkt naar het verlanglijstje van de meeste mensen, dan staan er vooral lichtsterke lenzen op die verder en verder kunnen inzoomen om het beeld zoveel mogelijk te vullen. Maar kijk ook eens breder en letterlijk. De groothoeklens is één van de grote geheimen van de aquarium fotografie. Wil je echt je fotografie naar een hoger plan tillen, dan kan een groothoeklens niet ontbreken.

Dankzij de enorm korte scherpsteafstand en de grote scherpte, is deze lens perfect te gebruiken voor de aquariumfotografie. Vooral bij het maken van overzichtsfoto’s van aquaria in kleine ruimtes is dit ideaal. Het enige waar je rekening mee moet houden is de beeldhoek waarmee je fotografeert omdat groothoeklenzen het beeld behoorlijk kunnen vertekenen. Dit kan je ook gebruiken als creatieve impressie. Op onderstaande foto zie je dat het rechter aquarium iets is vertekend. De rechterzijkant staat niet helemaal loodrecht. Deze vervorming kan je eenvoudig verhelpen met een fotobewerkingspakket.